Σύγχρονες τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής

Υστεροσαλπιγγογραφία HSG

Η υστεροσαλπιγγογραφία (HSG) είναι μία από τις πιο σημαντικές εξετάσεις που πραγματοποιούμε στα πλαίσια της διερεύνησης για την υπογονιμότητα. Μία εξέταση αρκετά «άβολη» για τη γυναίκα που υποβάλλεται στη διαδικασία αυτή, μα τόσο σημαντική και απαραίτητη για το γιατρό, ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη τη θεραπευτική της αξία.

Με τη χρήση ακτινών Χ και την έγχυση κατάλληλου σκιαγραφικού υλικού απεικονίζονται άριστα τόσο η μητρική κοιλότητα όσο και οι σάλπιγγες. Με την εξέταση της υστεροσαλπιγγογραφίας αναδεικνύεται η φυσιολογική βατότητα των ωαγωγών (σαλπίγγων) και ο βαθμός επικοινωνίας τους με την περιτοναϊκή κοιλότητα, δίνοντας τις περισσότερες φορές άμεσες και ουσιαστικές απαντήσεις για τα αίτια της γυναικείας υπογονιμότητας. Οι ενδείξεις της εξέτασης δεν περιορίζονται μόνο στη διερεύνηση της υπογονιμότητας, αλλά και σε άλλες παθολογικές γυναικολογικές καταστάσεις, όπως επαναλαμβανόμενες αποβολές, βαριά αιμορραγία, περίοδοι αμηνόρροιας και ανάδειξη όγκων που προβάλλουν στη μητρική κοιλότητα.

Για ποιούς λόγους γίνεται η εξέταση;

Η υστεροσαλπιγγογραφία χρησιμεύει για την εκτίμηση της μορφολογίας του αυλού του τραχήλου, της κοιλότητας της μήτρας και του αυλού των σαλπίγγων. Έτσι, μπορούν να αναγνωριστούν διάφορες παθολογικές καταστάσεις, όπως:

• Παρουσία συμφύσεων στον τράχηλο ή ανεπάρκεια του έσω τραχηλικού στομίου
• Απόφραξη σαλπίγγων μετά από σαλπιγγίτιδα, λοιμώξεις από χλαμύδια ή γονόκοκκο, υδροσάλπιγγα
• Σε περίπτωση επαναλαμβανόμενων αποβολών
• Για τον έλεγχο ανατομικών ανωμαλιών της μήτρας, όπως δίκερη ή δίδελφη μήτρα, ύπαρξη διαφράγματος ή ενδομητρικών συμφύσεων
• Για την ανάδειξη επίκτητων ανωμαλιών στην κοιλότητα της μήτρας, όπως ενδομητρικοί πολύποδες και ινομυώματα

Πότε γίνεται η εξέταση;

Η εξέταση αυτή πραγματοποιείται ιδανικά από την 7η έως και την 11η ημέρα του έμμηνου κύκλου, πριν την ωορρηξία. Αφενός για να αποφύγουμε το ενδεχόμενο να είναι έγκυος η γυναίκα κατά τη διάρκεια της εξέτασης, αφετέρου για να έχουμε καλή απεικόνιση της ενδομητρικής κοιλότητας, πριν το ενδομήτριο αρχίσει να «παχαίνει» κατά το δεύτερο μισό του κύκλου.

Χρειάζεται κάποια ειδική προετοιμασία;

Το ζευγάρι απαγορεύεται να έρθει σε σεξουαλική επαφή στον κύκλο αυτό, πριν πραγματοποιηθεί η σαλπιγγογραφία. Έστω και υποψία εγκυμοσύνης αποτελεί αντένδειξη για την εξέταση αυτή.

Η προετοιμασία για την εξέταση, εν πρώτοις, προϋποθέτει ένα ελαφρύ γεύμα το προηγούμενο βράδυ και ιδιαίτερα λιτό πρωινό. Για τη δοκιμασία αυτή χορηγείται προληπτικά αντιβίωση για την αποφυγή λοιμώξεων. Επίσης, είναι σκόπιμο να χορηγηθούν ήπια αναλγητικά ή/και αντιφλεγμονώδη φάρμακα περίπου μία ώρα πριν τη διαδικασία, που θα βοηθήσουν τη γυναίκα να χαλαρώσει και θα ελαττώσουν τον πόνο σε περίπτωση παθολογικών ευρημάτων.

Πώς γίνεται η εξέταση;

Αρχικά η γυναίκα καλείται να ξαπλώσει σε ένα ειδικό ακτινολογικό τραπέζι κάτω από ένα μηχάνημα ακτίνων Χ. Στη συνέχεια, τοποθετεί τα πόδια της σε στηρίγματα, σαν να επρόκειτο να ακολουθήσει τεστ Παπ. Ένα εργαλείο που ονομάζεται κολποδιαστολέας τοποθετείται στο άνοιγμα του κόλπου, με τη μικρότερη δυνατή ενόχληση. Αφού ο τράχηλος καθαριστεί και προετοιμαστεί κατάλληλα, στη συνέχεια ο εξειδικευμένος ακτινολόγος τοποθετεί ένα λεπτό και μαλακό σωλήνα (καθετήρα) στο στόμιο του τραχήλου. Στη συνέχεια, η σκιαγραφική ουσία ρέει μέσω αυτού του σωλήνα, “γεμίζοντας” με αυτόν τον τρόπο τις κοιλότητες της μήτρας και των σαλπίγγων. Κατά το σύντομο αυτό χρονικό διάστημα που οι κοιλότητες γεμίζουν με το σκιαγραφικό υλικό (5-10 λεπτά) λαμβάνονται στοχευμένα ακτινογραφίες. Ο ρόλος του ιωδιούχου υδατοδιαλυτού σκιαγραφικού υλικού, είναι να αποτυπώσει αυτές τις περιοχές (μήτρα και σάλπιγγες) με ακρίβεια στις ακτινογραφίες. Ορισμένες φορές, κατά τη διαδικασία της εξέτασης, η γυναίκα μπορεί να χρειαστεί να αλλάξει θέση προς το αριστερό ή δεξιό πλάγιο, προκειμένου να γίνουν καλύτερα κάποιες λήψεις. Συνήθως, ανάλογα βέβαια και με τα ευρήματα, η εξέταση ολοκληρώνεται με μια ακτινογραφία της ασθενούς σε όρθια θέση, προκειμένου να διαπιστωθεί πως το σκιαγραφικό υλικό έχει τελικά περάσει εξ’ολοκλήρου στη περιτοναϊκή κοιλότητα και δεν έχουμε κάποια κατακράτηση υγρού στις σάλπιγγες (πχ. σε περίπτωση συμφύσεων).

Είναι επώδυνη η εξέταση;

Σε γενικές γραμμές και με την κατάλληλη προετοιμασία, η εξέταση είναι καλά ανεκτή και οι περισσότερες γυναίκες νοιώθουν “κάτι σαν κράμπες” και “πονάκια” περιόδου, τόσο κατά τη διάρκεια της εξέτασης, ίσως όμως και αργότερα. Μεγαλύτερη ένταση πόνου νοιώθουν κατά κανόνα οι γυναίκες που παρουσιάζουν παθολογικά ευρήματα, πχ συμφύσεις στην ενδομητρική κοιλότητα ή/και αποφραγμένες ή περιορισμένης διαβατότητας σάλπιγγες. Μετά το τέλος της εξέτασης θα σας ζητηθεί να παραμείνετε ξαπλωμένη για 5-10 λεπτά, για να υποχωρήσουν οι κράμπες, και ακολούθως είστε ελεύθερη να επιστρέψετε στα καθήκοντά σας, ακόμα και στην εργασία σας εφόσον νοιώθετε καλά και το επιθυμείτε.

Σε ποιες περιπτώσεις δεν μπορεί να γίνει υστεροσαλπιγγογραφία;

Σε περίπτωση εγκυμοσύνης. Αν υπάρχει υπόνοια κύησης ή η ροή της τελευταίας περιόδου ήταν μικρή θα πρέπει να προηγηθεί ένα τεστ εγκυμοσύνης πριν από τη διενέργεια της εξέτασης.

Επίσης, η εξέταση αυτή δεν πρέπει να πραγματοποιείται σε γυναίκες που πάσχουν από φλεγμονώδη πυελική νόσο ή αντιμετωπίζουν ανεξήγητη κολπική αιμορραγία. Στην περίπτωση αυτή η εξέταση αναβάλλεται για μετά το τέλος της θεραπείας.

Επίσης, αν η γυναίκα έχει υπερευαισθησία (αλλεργία) στο ιώδιο.

Ποιες επιπλοκές μπορεί να έχει μια σαλπιγγογραφία;

Πυελική φλεγμονή, η οποία είναι σπάνια (<1%). Η συχνότητα ανάπτυξης πυελικής φλεγμονής αυξάνει σε γυναίκες με ιστορικό πυελικής φλεγμονής, επεμβάσεων στις σάλπιγγες και εξωμήτριων κυήσεων. Για την πρόληψη της εμφάνισης πυελικής φλεγμονής χορηγείται προληπτικά αντιβίωση. Αν εμφανιστούν συμπτώματα, όπως πυρετός ή αυξανόμενος σε ένταση πόνος στην περιοχή, θα πρέπει να επικοινωνήσετε με το γιατρό σας.

Έντονη αιμορραγία. Μικρή ποσότητα αίματος μπορεί να υπάρχει για 1-2 ημέρες μετά την εξέταση. Αν παρουσιαστεί μεγάλη αιμορραγία, θα πρέπει να επικοινωνήσετε με το γιατρό σας.

Αλλεργική αντίδραση στο σκιαγραφικό. Αν μετά την εξέταση παρουσιαστούν κνησμός (φαγούρα), οίδημα (πρήξιμο) ή εξάνθημα, θα πρέπει να επικοινωνήσετε με το γιατρό σας.

Σε πόσο διάστημα μετά την εξέταση μπορώ να ξεκινήσω προσπάθειες για σύλληψη;

Σε όλες τις μελέτες που έχουν γίνει, έχει βρεθεί πως η εξέταση δεν προκαλεί προβλήματα στα έμβρυα, για το λόγο αυτό δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα ακόμα και αν η γυναίκα συλλάβει αμέσως μετά την εξέταση, στη διάρκεια του ίδιου έμμηνου κύκλου. Όσον αφορά την ακτινοβολία στην οποία εκτίθεται η γυναίκα κατά τη διάρκεια της εξέτασης, είναι πάρα πολύ μικρή.

Για την ακρίβεια, όχι μόνο δεν υπάρχει πρόβλημα, αλλά προσπαθούμε να εκμεταλλευτούμε και τη “θεραπευτική” δράση της σαλπιγγογραφίας στον ίδιο κύκλο ή και για δύο ή τρεις κύκλους μετά. Θεραπευτική, γιατί όπως περνάει το σκιαγραφικό υλικό μέσα από την κοιλότητα της μήτρας και τις σάλπιγγες, καθαρίζει και αποφράσσει τις σάλπιγγες από τυχόν μικροσυμφύσεις και μικροαποφράξεις, οι οποίες λύνονται και διασπώνται αντίστοιχα.

Εν κατακλείδι

Έχουν ακουστεί πολλά για την εξέταση, με αποτέλεσμα πολλές γυναίκες που πρέπει όμως να διερευνήσουν αίτια υπογονιμότητας, να φοβούνται και να αποφεύγουν να την κάνουν. Τις περισσότερες φορές τα πράγματα εξελίσσονται πολύ καλύτερα από ό,τι τα περιμένετε ή τα έχετε φανταστεί. Για το λόγο αυτό οπλιστείτε με θάρρος και κάντε αυτή την τόσο πολύτιμη, όχι μόνο διαγνωστική μα και θεραπευτική εξέταση, με εμπιστοσύνη στους ειδικούς και το γιατρό σας. Μην αγχώνεστε προκαταβολικά επειδή “ακούσατε πως είναι πολύ επώδυνη εξέταση” γιατί αυτό μπορεί να ισχύει για κάποια άλλη, μεμονωμένη περίπτωση και όχι τη δική σας.

Κρυοσυντήρηση ιστού ωοθήκης

Η νέα αυτή τεχνική η οποία εφαρμόζεται τα τελευταία χρόνια προτείνεται στις νεαρές εκείνες ασθενείς που βίαια και απότομα αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το όνειρο απόκτησης παιδιού λόγω της διάγνωσης σε αυτές καρκίνου. Στις περιπτώσεις αυτές συνήθως εφαρμόζεται αγωγή επιβαρυντική έως και καταδικαστική για τη μελλοντική λειτουργία των ωοθηκών. Η θεραπεία αυτή συνήθως απαιτείται να ξεκινήσει άμεσα και για το λόγο αυτό το μοναδικό διαθέσιμο μέσο για διατήρηση γονιμότητας είναι η κρυοσυντήρηση ιστού ωοθήκης. Η αφαίρεση του ιστού γίνεται λαπαροσκοπικά-αποφλοιώνεται ουσιαστικά η ωοθήκη σε ένα πάχος 3 χιλιοστών και στη συνέχεια ακολουθεί λαπαρασκοπική συρραφή του τραύματος. Όταν η περιπέτεια της ασθενούς με τον καρκίνο περάσει, τα αφαιρεθέντα τεμάχια μετεμφυτεύονται είτε στο σημείο από το οποίο αφαιρέθηκαν είτε σε κάποιο άλλο μέρος του σώματος από το οποίο μπορούν να προσλάβουν αιμάτωση όπως ο ωοθηκικός βόθρος, το περιτόναιο κ.α. Η διάρκεια ζωής τους μετά την απόψυξη είναι περιορισμένη αλλά έχουν ήδη αναφερθεί εγκυμοσύνες σε αυτό το διάστημα οι οποίες έχουν τελεσφορήσει.

Κρυοσυντήρηση Ωαρίων

Στις μέρες μας ο αριθμός των γυναικών που έρχονται αντιμέτωπες με την προοπτική της ατεκνίας είναι αυξανόμενος και τα αίτια είναι πολλαπλά. Η σύγχρονη γυναίκα διεκδικεί έναν πιο δυναμικό κοινωνικό ρόλο σε σχέση με το παρελθόν: σπουδάζει, κάνει καριέρα, επιδιώκει οικονομική ανεξαρτησία. Η προτεραιότητα στην επαγγελματική σταδιοδρομία την οδηγεί στο να περιορίσει στο ελάχιστο το χρόνο αναζήτησης συντρόφου και ανάπτυξης μιας ουσιαστικής σχέσης. Επομένως, η δημιουργία οικογένειας μετατίθεται χρονικά.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έρχονται να καλύψουν τα κενά συντροφικότητας που μοιραία δημιουργούνται από τις πολυάσχολες και σύνθετες ζωές μας, με εκατομμύρια καθημερινούς χρήστες. Πόσο ουσιαστική όμως μπορεί να είναι μια τέτοια επαφή;

Η χρήση αντισύλληψης έχει και αυτή το δικό της μερίδιο ευθύνης. Καλλιεργεί, παρά την καινοτόμα δράση της, μια άλλη ψευδαίσθηση: ότι έχουμε τον απόλυτο έλεγχο της γονιμότητάς μας. Όμως, τα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι 1 στα 6 ζευγάρια βιώνουν δυσκολία σύλληψης. Μάλιστα το 40% των περιπτώσεων είναι γυναικείας αιτιολογίας. Εάν σε αυτά τα στατιστικά δεδομένα προσθέσουμε και τον παράγοντα της ηλικίας, τότε οι αριθμοί αυξάνονται ραγδαία, μια και η γυναικεία γονιμότητα είναι εξαιρετικά ευάλωτη στο χρόνο.

Τα νέα αυτά δεδομένα επηρεάζουν έντονα την προοπτική της μητρότητας. Στον αντίποδα, η επιστήμη της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, στην οποία συχνά εναποτίθενται υπέρμετρες προσδοκίες, παραμένει αδύναμη στο να ξεπεράσει αποτελεσματικά τις διαταραχές που προκαλεί ο παράγοντας της ηλικίας στη λειτουργία του ωαρίου. Η αποτελεσματικότητα των κύκλων εξωσωματικής γονιμοποίησης μειώνεται ραγδαία μετά την ηλικία των 40 και σχεδόν μηδενίζεται μετά τα 45 έτη.

Πώς θα μπορέσει όμως, η γυναίκα του σήμερα να συνδυάσει τον νέο κοινωνικό της ρόλο με τον παραδοσιακό, αυτόν της μητρότητας; Στις μέρες μας η πρόληψη φαίνεται να είναι η μόνη λύση. Πρόληψη σημαίνει δημιουργία οικογένειας πριν τα 35 έτη. Στις περιπτώσεις που κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό, τότε η κρυοσυντήρηση των ωαρίων σε ηλικίες υψηλής γονιμότητας (26 – 33 ετών) φαίνεται να προσφέρει μια ασφαλή επιλογή. Η σύγχρονη γυναίκα μπορεί πια να προγραμματίσει τη γονιμότητά της για το χρόνο που εκείνη επιθυμεί. Διατηρώντας τα ωάριά της με κρυοσυντήρηση, γνωρίζει ότι υπάρχει αποθηκευμένο γενετικό υλικό με δυνατότητα μελλοντικής αξιοποίησης.

Με τη νέα μέθοδο της υαλοποίησης (vitrification) φαίνεται ότι η κρυοσυντήρηση των ωαρίων, άρα και η συντήρηση της γυναικείας γονιμότητας, είναι ένας εφικτός στόχος. Έρευνες έχουν δείξει ότι πάνω από το 95% των ωαρίων που κρυοσυντηρούνται με τη μέθοδο αυτή επιβιώνουν μετά την απόψυξη και μπορούν να μπουν σε διαδικασία γονιμοποίησης επιτυγχάνοντας ποσοστά αντίστοιχα των φρέσκων ωαρίων.

Σε ποιες κατηγορίες γυναικών απευθύνεται η μέθοδος της κρυοσυντήρησης των ωαρίων;

1. Σε περιπτώσεις ιατρικών προβλημάτων που πλήττουν την ωοθηκική λειτουργία, όπως χημειοθεραπεία, ενδομητρίωση, χειρουργική αφαίρεση των ωοθηκών. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι γυναίκες βρίσκονται αντιμέτωπες με το ενδεχόμενο να χάσουν τη γονιμότητά τους παροδικά ή και μόνιμα.
2. Όταν επαγγελματικές – οικονομικές συνθήκες και προσωπικοί λόγοι οδηγούν τη σύγχρονη γυναίκα σε αναβολή της δημιουργίας οικογένειας. Η δυνατότητα έγκαιρης κρυοσυντήρησης ωαρίων σε ηλικίες υψηλής γονιμότητας απαλλάσσει τη γυναίκα από την πίεση της ηλικίας.
3. Όταν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό πρόωρης εμμηνόπαυσης, ή η γυναίκα διαγιγνώσκεται με πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια. Οι γυναίκες αυτές, έχουν συχνά μικρό απόθεμα ωαρίων στις ωοθήκες τους και αντιμετωπίζουν νωρίτερα διεργασίες μείωσης της γονιμότητάς τους. Αν αυτές οι γυναίκες κρυοσυντηρήσουν τα ωάριά τους έγκαιρα, η πρόωρη εμμηνόπαυση δεν θα επηρεάσει τη δυνατότητα να γίνουν μητέρες.

Πώς γίνεται η διαδικασία;

Η κρυοσυντήρηση ωαρίων περιλαμβάνει τη λήψη ωαρίων, με την τεχνική της διακολπικής ωοληψίας είτε σε φυσικό κύκλο (χωρίς φάρμακα) είτε μετά από διέγερση των ωοθηκών με φάρμακα με στόχο την πολλαπλή παραγωγή ωαρίων. Το στάδιο αυτό διαρκεί περίπου 10-12 ημέρες από την έναρξη της περιόδου. Στο τέλος της θεραπείας πραγματοποιείται η διαδικασία της ωοληψίας (συλλογής ωαρίων) υπό μέθη και η κρυοσυντήρησή τους με τη μέθοδο της υαλοποίησης. Η αποτελεσματικότητα της μεθόδου συσχετίζεται άμεσα τόσο με την ποσότητα όσο και με την ποιότητα των ωαρίων που συλλέγονται. Είναι γνωστό ότι και οι δυο σημαντικές αυτές παράμετροι επιβαρύνονται με την ηλικία. Η μέθοδος θεωρείται απόλυτα ασφαλής και ελεγχόμενη καθώς η πιθανότητα σοβαρών παρενεργειών από φάρμακα και επιπλοκών κατά την ωοληψία είναι μηδαμινή.

Το αποτέλεσμα

Όταν η γυναίκα επιθυμεί να χρησιμοποιήσει τα ωάριά της, αυτά αποψύχονται και γονιμοποιούνται. Από ένα υγιές γονιμοποιημένο ωάριο θα δημιουργηθεί ένα έμβρυο, το οποία μπορεί στη συνέχεια να μεταφερθεί στη μήτρα της γυναίκας και να επιτευχθεί μια εγκυμοσύνη. Με τη μέθοδο αυτή, οι πιθανότητες επίτευξης εγκυμοσύνης είναι ανάλογες με την ηλικία των ωαρίων (ηλικία κατά τη φάση λήψης τους) και όχι με την ηλικία που έχει η γυναίκα τη στιγμή που θα πάρει την απόφαση για τεκνοποίηση. Τυχόν υπεράριθμα έμβρυα καλής ποιότητας που προκύπτουν από τη διαδικασία εξωσωματικής γονιμοποίησης μπορούν να κρυοσυντηρηθούν και να πραγματοποιηθεί η εμβρυομεταφορά σε μελλοντικό χρόνο.

Γυναίκα που αποφασίζει να αναβάλλει τη δημιουργία της οικογένειάς της για μετά τα 40 και προχωρά σε κρυοσυντήρηση των ωαρίων της μέχρι την ηλικία των 35 ετών, αυξάνει κατά 48% τη γονιμότητά της για τη στιγμή που θα θελήσει να τεκνοποιήσει, ενώ ταυτόχρονα έχει ήδη εξοικονομήσει το 27% των εξόδων που θα έκανε για θεραπείες γονιμότητας !

Χάρη σε αυτές τις εξελίξεις, η γυναίκα σήμερα μπορεί για πρώτη φορά να πάρει στα χέρια της και να ορίσει η ίδια την αναπαραγωγική της προοπτική. Η έγκαιρη αποθήκευση των ωαρίων της επιτρέπει να διαχειριστεί τη γονιμότητά της στο μέλλον και να πάρει όλες τις σημαντικές αποφάσεις που αφορούν τη ζωή της, χωρίς την πίεση της ηλικίας.

Η σύγχρονη γυναίκα περισσότερο από ποτέ χρειάζεται την υποστήριξη τόσο της κοινωνίας όσο και της επιστήμης προκειμένου να συνεχίσει να ενεργεί κοινωνικά αλλά και να ικανοποιήσει την ανάγκη της για αναπαραγωγή. Οι γυναίκες που επιλέγουν να αποθηκεύσουν τα ωάριά τους, εξασφαλίζουν στο χρόνο, το δικαίωμά τους στη μητρότητα. Και αυτό, σ’ένα σύγχρονο, ιδιαίτερα απαιτητικό για τη γυναίκα περιβάλλον, προσφέρει μια νέα διέξοδο, μια επιπλέον δυνατότητα που είναι στα χέρια της προς αξιοποίηση.